Каталіцкі Веснік Добрая Вестка ў тваім доме!
Большасць католікаў ведаюць, што экскамуніка са старажытных часоў адыгрывала важную ролю ў касцёльным жыцці. Многія таксама мяркуюць, што гэтая супярэчлівая працэдура была аднесена ў падручнікі гісторыі пасля Другога Ватыканскага Сабору. Але гэтая здагадка памылковая.
Адлучэнне ад Касцёла застаецца важнай часткай кананічнага права. Фактычна ёсць прыкметы таго, што ў наступныя гады яна будзе адыгрываць большую ролю ў жыцці Касцёла, чым мы прывыклі бачыць. Каб зразумець чаму, давайце паглядзім на тры асноўныя пытанні, якія часта ўзнікаюць наконт адлучэння.
- Ці экскамуніка з’яўляецца самым суровым пакараннем, якое можа прымяніць Касцёл, ці гэта лекавы сродак, прызначаны для асабістага пакаяння і навяртання?
- Ці накладваецца экскамуніка ў адказ на пэўныя сур’ёзныя парушэнні кананічнага права, ці гэта наступства смяротных грахоў, як вызначана маральнай тэалогіяй?
- Ці існуе асноўны спіс учынкаў, за якія можна адлучыць ад Касцёла, ці кожнаму біскупу або святару дазволена сфармуляваць свой?
Адказы на гэтыя тры пытанні могуць дапамагчы нам лепш зразумець, што азначае адлучэнне сёння і што яно можа азначаць заўтра.
Лекавы сродак
Трэба прызнаць, што першае пытанне — гэта накшталт падвоху. Адказ на тое, ці з’яўляецца адлучэнне ад Касцёла самым строгім пакараннем, якое існуе ў Касцёле, ці гэта лекавы сродак, накіраваны на асабістае пакаянне, заключаецца ў тым, што адлучэнне — гэта і тое, і іншае. Але паколькі гэты двайны характар адлучэння — гэта тое, што многія людзі няправільна разумеюць, давайце пагаворым пра гэта больш падрабязна.
З аднаго боку, кожны, хто адлучаны, разарваў сувязі, якія павінны звязваць кожнага верніка з супольнасцю вернікаў. Экскамуніка блакуе права чалавека на прыняцце сакрамантаў і сакраманталіяў, а таксама забараняе яму выконваць кіруючую ролю ў Касцёле. Нягледзячы на браваду, з якой некаторыя адлучаныя ад царквы выказваюць сваю пагарду да пакарання, у такіх наступствах няма нічога прыемнага, і адлучаныя гэта ведаюць. Гісторыя гэта таксама ведае.
Аднак, у той жа час Каталіцкі Касцёл ясна паказвае, што адлучэнне ад Касцёла накладваецца з дакладнай мэтай матываваць чалавека спыніць паводзіны, якія ў першую чаргу прывялі да адлучэння.
Іншымі словамі, Касцёл гэтак жа ненавідзіць накладаць экскамуніку, як і імкнецца яе адмяніць. Сапраўды, калі экскамунікаваны чалавек змяніў сваё меркаванне, ён ці яна мае права на хуткае прымірэнне з Касцёлам і хуткае вяртанне да сакрамантальнага жыцця.
А чаму не? Адлучэнне выканала сваю мэту; гэта вярнула блукаючую авечку ў статак. Калі хтосьці знаходзіцца ў стане адлучэння на працягу доўгага часу, вы можаце быць упэўнены, што гэта таму, што ён ці яна, на жаль, гэтага хоча, а не таму, што кіраўніцтва Касцёла праяўляе помсту.
Парушэнне закону ці амаральнасць?
Пытанне аб тым, ці варта разглядаць адлучэнне ад Касцёла як пакаранне за парушэнне кананічнага права або як следства амаральных паводзін, не складанае. Гэта таму, што экскамуніка дзейнічае менавіта там, дзе закон і мараль уступаюць у найбольш цесны кантакт.
Гэта добра ўсталяваны прынцып, што не кожнае амаральнае дзеянне можа лічыцца злачынствам. Такім чынам (нягледзячы на некаторыя дзіўныя выпадкі, якія мы можам знайсці на пажоўклых старонках гісторыі Касцёла), экскамуніка сёння накладаецца толькі за ўчынкі, якія, па-першае, самі па сабе з’яўляюцца сур’ёзным грахом і, па-другое, не могуць быць адэкватна вырашаны іншым спосабам.
Перш чым будзе накладзена кананічнае пакаранне экскамунікі, павінна быць ясна, што чалавек абразіў важную маральную і дактрынальную каштоўнасць. Гэта тлумачыць, чаму сёння мы звычайна чуем пра экскамуніку толькі ў сувязі з такімі важнымі грамадскімі праблемамі, як, скажам, ерась, аборты або фальшывыя сакраманты.
Тым не менш, акрамя патрабавання, што сам учынак павінен быць сур’ёзна памылковым, каб была магчымая экскамуніка, правапарушэнне таксама павінна быць такім, на якое Касцёл не бачыць іншага адэкватнага адказу, акрамя кананічнага пакарання.
Такім чынам, нягледзячы на тое, што, напрыклад, растрата касцёльнай маёмасці або чужалоства з’яўляюцца сур’ёзнымі правінамі (і іх трэба неадкладна прынесці да сакрамантальнай споведзі), у Касцёла ёсць іншыя спосабы публічнага рэагавання на іх. Напрыклад, ён можа выклікаць грамадзянскія ўлады па справах аб растраце або паўтарыць вучэнне Касцёла аб сужэнскай маралі і чужалостве. Касцёл не звяртаецца адразу да пакарання праз экскамуніку, калі сутыкаецца з такімі сур’ёзнымі крыўдамі. Гэта мае добры сэнс.
Аднак, на жаль, некаторыя людзі адзначаюць адсутнасць адлучэння ад Касцёла за, скажам, антыпапскія абразы ці нават сэксуальны гвалт з боку духавенства над дзецьмі, і робяць выснову, што Касцёл не ўспрымае такія злачынствы сур’ёзна. Такое абвінавачванне несправядлівае.
Калі Касцёл лічыць, што найбольш эфектыўным адказам на гэтыя крыўды з’яўляецца экскамуніка, ён зробіць неабходныя крокі, каб накласці яе. Але калі здаецца, што ёсць іншы спосаб справіцца з імі, Касцёл спачатку паспрабуе яго.
Вопыт, як заўсёды, з’яўляецца тут добрым арыенцірам, і, безумоўна, спіс злачынстваў, за якія накладаюць экскамуніку, з цягам часу мяняўся. Такім чынам, спіс можа зноў змяніцца, але паколькі гэты пункт сапраўды падводзіць нас да апошняга пытання, давайце звернемся да яго зараз.
Галоўны спіс?
На працягу першага дзесяцігоддзя пасля ўступлення ў сілу цяперашняга Кодэкса Кананічнага Права адказ на наша апошняе пытанне быў даволі ясны: усе адлучэнні можна знайсці ў спісе Кодэкса. Да таго ж гэта быў даволі кароткі спіс.
Але пачынаючы з 1990-х гадоў некалькі дыяцэзіяльных біскупаў пачалі звяртацца да адлучэння ад Касцёла як да аднаго са спосабаў адказаць на тое, што яны бачылі як сур’ёзную абразу веры ў сваіх дыяцэзіях.
Папа Ян Павел II увёў спецыяльную экскамуніку па-за Кодэксам Кананічнага Права супраць тых, хто парушае таямніцу папскага канклава. І толькі за апошнія некалькі гадоў Кангрэгацыя Веравучэння выкарыстала свае паўнамоцтвы, каб на законных падставах прымяніць адлучэнне ад Касцёла ў некаторых выпадках жаночага «пасвячэння», нават калі такое пакаранне за імітацыю Сакраманта святарства прама не змяшчаецца ў Кодэксе 1983 года.
Безумоўна, мы бачым, што гэтыя нядаўнія адлучэнні былі ажыццёўлены толькі асобамі на самым высокім узроўні дыяцэзіяльнага ці паўсюднага кіраўніцтва Касцёла. Такім чынам, калі мы чуем, што парафіяльны святар пагражае сваёй уладай або накладае адлучэнне ад Касцёла, значыць, нешта не так.
Больш за тое, хаця гэтых прыкладаў здаецца мала, іх дастаткова, каб паказаць, што экскамуніка з’яўляецца інстытутам, які развіваецца, які можа і будзе выкарыстоўвацца ў адказ на больш сур’ёзныя пагрозы вучэнню, жыццю і місіі Касцёла.
Эдвард Пітэрс, доктар кананічнага права, simplycatholic.com
Пераклад Марыны Сінкевіч
для друку
