Каталіцкі Веснік Добрая Вестка ў тваім доме!
“Страшна не ўпасці, страшна — не падняцца”. Віктар Лукша адкрывае свой сшытак з разнастайнымі афарызмамі і зачытвае гэты выраз адным з першых. У ім адлюстраваны няпросты ўласны лёс. Спачатку Віктар упаў у духоўным плане – доўга жыў без Бога ў сэрцы. Потым фізічна: будучы ў нецвярозым стане, упаў з матацыкла. Аднак колькі б сіл гэта ні каштавала, здолеў падняцца. “Выкарабкаўшыся” пасля складанай траўмы, у першую чаргу прыйшоў у касцёл. І гэта пры тым, што доўгія гады да веры ставіўся скептычна, нават насмешліва…
Віктар Юльянавіч жыве ў Лынтупах, у наступным годзе адначыць 60-гадовы юбілей. Яго ведаю даўно: і як выдатнага фатографа, і як прыкладнага верніка, каторы актыўна ўдзельнічае ў жыцці мясцовай парафіі. Той ніколі не ўтойваў, што да Бога прыйшоў вельмі няпростым шляхам: у размовах, сваіх публікацыях шчыра расказваў пра перыпетыі ўласнага лёсу. Згадзіўся падзяліцца гэтым і з чытачамі “Каталіцкага Весніка”.
Размова пачынаецца з аповеду Віктара пра свайго дзядулю:
– Яго звалі Эдмунд Вашкінель, і ў час ІІ Сусветнай вайны ён ваяваў на фронце. Дома засталіся жонка і пяцёра дзяцей. Усе вельмі чакалі яго вяртання, і гэты шчаслівы дзень настаў. Мая мама, тады яшчэ падлетак, памятае той момант да дробязяў. Вось яна меле ў сенцах муку… Вось расчыняюцца дзверы – і на парозе ў ваеннай форме з’яўляецца яе бацька. Хоча абняць яго, пацалаваць, але ён, не звяртаючы ўвагі, нават не вітаючыся, найперш ідзе… да абразоў, што віселі ў куце, становіцца на калені і пачынае маліцца. Канечне ж, ён дзякаваў Богу за тое, што вярнуўся ў родную хату, да любай сям’і. Многія вяскоўцы такога шчасця не дачакаліся… Вось дзе прыклад сапраўднай веры! Толькі яна, напэўна, і зберагла дзеда ад варожых куль. І пранёс ён яе да канца жыцця. Нават спяваў псальмы на пахаваннях, і людзі гэта вельмі цанілі.
Віктар змахвае слёзы. Гісторыя, расказаная нядаўна мамай, кранула вельмі моцна. Ён любіць распытваць у яе пра мінулыя часы, занатоўваць пачутыя аповеды. Маці была старэйшай дачкой, і таму менавіта яе ў дзяцінстве тата часта браў на імшу ў лынтупскі касцёл. Яна таксама старалася выхоўваць дзяцей у найлепшых хрысціянскіх традыцыях, аднак у няпросты для рэлігіі савецкі час рабіць гэта было досыць складана.
Першую споведзь і Камунію Віктар атрымаў у Літве ўжо напярэдадні шлюбу са сваёй жонкай Галінай, якая і сёння для яго галоўная падтрымка і натхненне. Праўда, глыбокага разумення сакральнасці гэтых падзей не было і блізка. Не з’явілася і пазней, хаця ў касцёл зрэдку, але хадзіў – з жонкай, яе і сваімі бацькамі, дачкой і сынам, якія падрасталі. У жыцці тады былі іншыя прыярытэты.
“Адной з самых звычайных спакус, якія вядуць да самых вялікіх няшчасцяў, ёсць спакуса словамі: “Усе так робяць”. Гэты выраз Льва Талстога Віктар Лукша зачытвае, успамінаючы той час, калі пачаў выпіваць. Спачатку рабіў гэта з аднакласнікамі ды іншымі школьнымі сябрамі. Як, напрыклад, не “пацягнуць” для храбрасці перад танцамі ў мясцовым клубе? Усе так робяць. Хіба ты будзеш стаяць як белая варона?
Калі пасля заканчэння школы Віктар паступіў вучыцца на электрамеханіка ў Гарадоцкі сельскагаспадарчы тэхнікум і бацькоўскі кантроль істотна аслабеў, сітуацыя стала толькі пагаршацца.
– Сам не разумеў, што даўно пераступіў мяжу дазволенага. Прызнацца сабе, што ты ўжо хворы? Ды нізашто на свеце! “Што тут такога: захачу – спынюся ў любы момант”, – думаў я. – Наогул, успамінаць тое страшна і сорамна. У выніку дайшло да таго, што аднойчы сеў на матацыкл у нецвярозым стане. Прычым без шлема. Каб не трапіць у поле зроку міліцыі, паехаў абхаднымі шляхамі.
З кіраваннем не справіўся – упаў і моцна ўдарыўся галавой. Выратавала тое, што непадалёк ад месца, дзе адбылася аварыя, вялася будоўля. Людзі ўбачылі, падбеглі, імгненна выклікалі хуткую дапамогу. Не акажыся нікога побач – не хочацца і думаць, што адбылося б, – з цяжкасцю, але пераказвае тыя страшныя падзеі мой суразмоўца.
Наступствы аварыі (а яна здарылася ў 1999 годзе) аказаліся цяжкімі. І Віктар нарэшце стаў усведамляць, наколькі каштоўным і адначасова нетрывалым з’яўляецца чалавечае жыццё. Перад аперацыяй стаў маліцца. Як умеў. І гэта былі першыя шчырыя малітвы. Яны дапамаглі: усё прайшло паспяхова.
– Пасля вяртання дадому найперш прыйшоў у касцёл, каб падзякаваць Пану Богу за тое, што застаўся жывы, – працягвае ўспамінаць Віктар Лукша. – Памятаю, “прыбіўся” ў канец, галава бінтамі заматаная, шапкі не знімеш, а не добра ж. Так цяжка было на сэрцы, столькі праблем навалілася: інваліднасць далі, работа пад пытаннем. І тут на Імшы размова зайшла пра так званы “Хатні касцёл”, калі парафіяне збіраліся ў хатах, разам маліліся, чыталі і разбіралі Слова Божае, дзяліліся вопытам, як пазбавіцца ад тых ці іншых праблем. Яны называлі гэту супольнасць “нашым колам”. З цягам часу мне давялося пагаварыць з яго ўдзельнікамі ў нязмушанай, нефармальнай абстаноўцы. І я зразумеў, прызнаўся сабе: “Віктар, вось яно – тваё выратавальнае кола. Хапайся за яго, як можаш!” І сапраўды, на такіх спатканнях я стаў лепш сябе адчуваць, па-іншаму на ўсё глядзець. Шчырыя размовы, чаяванне… Так прыемна гэта было, так натхняла. Дарэчы, адна з першых сустрэч з маім удзелам адбылася ў вёсцы Шудаўцы. Зусім-зусім побач з тым месцам, дзе я ўпаў з матацыкла. Упэўнены, што гэта не супадзенне. Такія рэчы супадзеннем быць не могуць.
Пачаўшы цвярозае жыццё, Віктар вярнуўся да свайго яшчэ школьнага захаплення – фатаграфіі.
– Чалавечая памяць не самае надзейнае “сховішча”, – перакананы ён. – Сфатаграфаваць – значыць, захаваць. Парой самыя шараговыя здымкі праз гады набываюць такую каштоўнасць… Вось некалі я з такой цікавасцю здымаў касцёл у Клюшчанах: яго інтэр’ер, вонкавы выгляд. Аднак пажар знішчыў усё… І сёння гэтыя здымкі ўжо гісторыя…
Сёння ў архіве лынтупчаніна сотні здымкаў, на якіх адлюстравана жыццё ва ўсёй яго прыгажосці, мудрасці, зменлівасці. Найлепшыя былі паказаныя на персанальнай выставе ў Паставах.
– Я шчаслівы, што сёння гляджу на навакольны свет праз прызму аб’ектыва, а не праз шкляную чарку, якая моцна скажала рэальнасць. Яшчэ Леанарда да Вінчы гаварыў: “Ёсць тры разнавіднасці людзей: тыя, хто бачаць; тыя, хто бачаць, калі ім паказваюць; тыя, хто не бачаць”. І не перастаю дзякаваць Богу за тое, што расплюшчыў мне вочы, падарыў магчымасць бачыць прыгажосць і паказваць яе іншым. Я навучыўся дзякаваць за кожны дзень, за спевы птушак, за водар кветак, за непаўторную прыгажосць кожнага світання. Толькі шкада, што страчана так многа часу, – са скрухай заўважае Віктар.
Яшчэ адно моцнае і незвычайнае захапленне лынтупчаніна – гадзіннікі.
– Я з дзяцінства “фанацею” ад любых механізмаў, нават шкадую, што гэта не стала маёй прафесіяй, – гаворыць ён. – Памятаю, як у бацькоўскай хаце самастойна адрамантаваў гадзіннік, як прачынаўся па начах, прыслухоўваючыся, ці цікае ён. А ён цікаў! І так гэты гук цешыў сэрца! І вось неяк я заўважыў у касцёле, што галоўны гадзіннік няспраўны. Узяўся рамантаваць. “Спрабуй, да цябе яшчэ ні ў кога не атрымалася,” – адказалі на маю просьбу. Гэта быў ужо спартыўны інтарэс. Змагу? Не змагу? І зрабіў! Як гэта мяне ўзрушыла! Дык я стаў прыходзіць у касцёл, проста каб паглядзець, ці не спыніўся гадзіннік. А ён спраўна ішоў. Гэта было яшчэ да аварыі. Цяпер бачу ў гэтым знак звыш. Менавіта ў касцёле быў “заведзены” механізм майго новага жыцця.
“Ёсць два жаданні, выкананне каторых можа скласці сапраўднае шчасце чалавека: быць карысным і мець чыстае сумленне”. Віктар усміхаецца і прызнаецца: і гэты выраз пра яго. Гэта ж асалода: кожную нядзелю, а па магчымасці і ў буднія дні хадзіць у касцёл, прычым не толькі маліцца, але і дапамагаць у парафіяльных справах. Напрыклад, падчас Імшы чытаць Святое Пісанне, раз-пораз хвалявацца, як школьнік, але быць упэўненым: ты на правільным жыццёвым шляху.
Падчас размовы Віктар Лукша неаднойчы з удзячнасцю, вялікай павагай успамінаў лынтупскіх святароў, ранейшых і цяперашняга – Чэслава Куцмежа, Паўла Кнурэка, Аляксандра Барана. Кожнаму дзякаваў за давер, за падтрымку ў няпростых сітуацыях, за мудрыя словы і парады на споведзі і ў час казанняў на кожнай Імшы. Гэта вельмі дапамагае з аптымізмам глядзець у заўтрашні дзень і не вяртацца да ранейшых спакусаў.
Дарэчы, пасля вяртання з бальніцы Віктар разарваў абсалютна ўсе адносіны з алкаголем. Нават перасільваць сябе не трэба – проста не хочацца. І гэта пры тым, што шмат гадоў ён адпрацаваў на… лынтупскім спіртзаводзе.
– Маё вялікае шчасце складаецца з самых дробных рэчаў, – падсумоўваў ён напрыканцы. – Жыве мама (дарэчы, разам з бацькам яны былі ў шлюбе 63 гады), ёсць свая вельмі дарагая сэрцу сям’я. Разам ходзім у касцёл. І ў жыцці, здаецца, сябе нарэшце знайшоў. Стараюся не сядзець без справы, займацца самаадукацыяй. Сваім жыццёвым дэвізам магу назваць словы Бісмарка: “Вучыся так, быццам ты будзеш жыць вечна; жыві так, быццам ты павінен памерці заўтра”. Хаця, прызнаюся, многае яшчэ хочацца паспець. Пакуль гадзіннік жыцця цікае…
Іна Сняжкова, тэкст
Іна Сняжкова, Віктар Лукша, фота
для друку
