Франц Віктар Верфель, нямецкамоўны габрэй, які нарадзіўся ў Празе ў 1890 годзе, вядомы як драматург і сатырык, які высмейваў рэжым Гітлера. Да аншлюсу Аўстрыі жыў у Вене. У 1938 годзе ён бег разам з жонкай у Парыж. Ён ніколі не чуў пра Люрд, хоць з часоў аб’яўлення мінула 80 гадоў. Але менавіта ён з’яўляецца аўтарам песні пра Бернадет, аднаго з самых прыгожых тэкстаў, зробленых аб незвычайнай дзяўчыне з Пірэнеяў і яе гутарках з Марыяй. Як гэта адбылося?
Уцёкі … у абдымкі Марыі
«У апошнія дні чэрвеня 1940 года, ва ўцёках пасля падзення Францыі, мы абодва, мая жонка і я, мы спадзяваліся пазбегнуць нашых смяротных ворагаў на час, каб перасекчы іспанскую мяжу ў Партугалію, але нам прыйшлося сыходзіць назад у глыб Францыі, у тую ж ноч, калі нямецкія войскі занялі памежны горад Андай. Гэта той момант у гісторыі пісьменніка, калі ён, ратуючыся ад немцаў, дасягае Люрда, невялікага мястэчка ў Пірэнэях.
«Гэтая дзіўная міграцыя людзей блукала па тысячах дарог: французы, бельгійцы, галандцы, палякі, чэхі, аўстрыйцы, выгнаныя немцы; і, змяшаўшыся з імі, салдаты пераможаных армій. Ледзь хапала ежы, каб спыніць крайнія прыступы голаду. Хованкі не было. Зайздросцілі любому, хто завалодаў мяккім крэслам для начнога адпачынку. Тады ад адной сям’і яны даведаліся, што Люрд — адзінае месца, дзе, калі пашанцуе, можна знайсці дах. «Паколькі Люрд быў усяго ў трыццаці кіламетрах, нам параілі зрабіць спробу і пастукаць у яе вароты. Мы рушылі ўслед гэтай радзе і знайшлі, нарэшце, прытулак у маленькім мястэчку Люрд ля падножжа Пірэнеяў», — адзначыў ён.
Верфель, хоць і мала ведаў пра гэты гарадок, амаль адразу пазнаў незвычайную гісторыю аб’яўленняў Марыі. Людзі казалі ахвотна, распавядалі і пра Бернадет. А ён пісьменнік і ўмее слухаць.
Зарок, прынесены Маці Божай
За пяць тыдняў знаходжання ў Люрдзе ён увабраў у сябе таямніцу сустрэчы дзяўчыны з Марыяй. Гісторыі адбіваюцца ў ім так глыбока і моцна, што ён не можа перастаць думаць пра іх. Ахоплены, ён прызнаецца, што лічыць, што ўсё гэта праўда. Ён, габрэй, які нарадзіўся ў Празе, у багатай сям’і, выхаваны каталіцкай няняй, які гаворыць па-нямецку, не занадта заклапочаны да гэтага часу пытаннямі рэлігіі і веры, прызнаецца, што ўсе падзеі, якія адбыліся ў Люрдзе ў 1858 годзе, з’яўляюцца праўдай. І, здзіўляючы сябе і жонку, ён дае нечаканы зарок: «калі мы дабяромся да Амерыкі, я заспяваю песню Бернадэты як мага прыгажэй».
Пасля пяці тыдняў знаходжання і хованкі ў Люрдзе, Верфлы адправіліся ў Праванс. Яны трапілі ў лагер у Les Milles блізу Экс-ан-Праванса, адтуль яны вызваліліся дзякуючы ўмяшанню амерыканскіх арганізацый і сябра Томаса Манна. У верасні 1940 года яны адправіліся пешшу праз Іспанію ў Партугалію, адкуль у кастрычніку адправіліся ў Нью-Ёрк. Жаданне напісаць пра Бернадет і зарок, які Верфель даў, спелі ў яго сэрцы падчас падарожжа па акіяне. Ужо праз год у ЗША выйшаў раман пад назвай «Песня Бернадэты».
Сусветны бестселер
Кніга мала каласальныя 619 старонак, трапіла ў спіс бестселераў New York Times, займаючы першае месца на працягу трынаццаці тыдняў. Фільм, заснаваны на песні быў створаны ўжо ў 1943 годзе, а Джэніфер Джонс, якая сыграла Бернадет, атрымала за гэтую ролю Оскара. «Гэта раман, але гэта не выдумка», — піша ва ўвядзенні Верфель і тут жа дадае: «я адважыўся напісаць песню Бернадет, хоць я не каталік. Аднойчы, у перыяд найвялікшых бедстваў, я даў клятву, што калі мне будзе дадзена выбрацца з безнадзейнага становішча і шчасна прызямліцца ў выратавальных берагоў Амерыкі, то перад пачаткам любой іншай працы я «заспяваю» свету песню Бернадет, як мага прыгажэй. Сваім выратаваннем я абавязаны Марыі, зарок свой выконваю».
Франц Верфель памёр у 1945 годзе ў Лос-Анджэлесе, пасля «песні Бернадет» напісаў яшчэ тры кнігі. Аднак менавіта раман аб беднай дзяўчыне з Люрда прынёс Яму славу, дачакаўся многіх перакладаў і перавыданняў.
Пераклад Лаліты Арлоўскай
