Пачатак і падмурак хрысціянскай духоўнасці

У гэтым месяцы Касцёл адзначае незвычайны юбілей. Чатырыста гадоў таму, 12 сакавіка 1622 г., Папа Грыгорый XV кананізаваў адразу чатырох вялікіх святых XVІ стагоддзя: Ігнацыя Лаёлу, Францішка Ксаверыя, Тэрэзу Авільскую і Філіпа Нэры, а таксама Ізыдора Мадрыдскага, які жыў у ХІ-ХІІ ст.

Першыя двое ў гэтым спісе – Ігнацый і Францішак – належалі да групы заснавальнікаў Таварыства Езуса (ордэна езуітаў). Яны пазнаёміліся падчас вучобы ў Парыжы, і Ігнацыю спатрэбілася нямала цярплівасці, каб пераадолець супраціў Францішка і схіліць да святых справаў маладога клерыка, які марыў пра “цёплае месцейка” ў касцельнай іерархіі, а не пра подзвігі святасці. Ігнацый пераканаў Ксаверыя, паўтараючы яму зноў і зноў словы Езуса: “Якая карысць чалавеку, калі ён здабудзе ўвесь свет, а душы сваёй нашкодзіць?” (Мц 16, 26). Дзякуючы намаганням Ігнацыя Францішак, які пражыў толькі 46 гадоў, стаў адным з найбольш вялікіх місіянераў Касцёла ўсіх часоў.

Які сэнс існавання чалавека?

Евангельская фраза, да якой звяртаўся Ігнацый, – сутнасць таго, што ў “Духоўных практыкаваннях” названа “Пачаткам і падмуркам”. Кажа св. Ігнацый: “Чалавек створаны, каб хваліць Бога, нашага Пана, шанаваць Яго і служыць Яму, і праз гэта збавіць сваю душу. Усё іншае на зямлі створана дзеля чалавека, каб дапамагчы яму дасягнуць мэты, для якой створаны.” Над гэтай праўдай варта паразважаць у перыяд Вялікага посту, што нам дадзены як “спрыяльны час”, каб аднавіць у нашым жыцці слушныя прыярытэты. У падарожжы добра не забываць пра мэту, інакш мы можам апынуцца ў зусім не тым месцы, куды хацелі трапіць. Тое ж датычыць і падарожжа нашага жыцця: калі не памятаць, дзеля чаго мы прыйшлі ў гэты свет і які пункт прызначэння, можна згубіцца альбо таптацца на месцы. Наша мэта – сустрэча з Богам у вечнасці, а дарога да яе – праведнае жыццё ў праслаўленні Бога і ў любові, якая ўцелаўляецца ў служэнні іншым. Тэкст “Пачатку і падмурку” нагадвае евангельскую праўду: усё тое, што нам дадзена ў жыцці, існуе дзеля таго, каб дапамагаць нам дасягнуць нашай мэты. (Нядобразычліўцы прыпісалі Ігнацыю прынцып “Мэта апраўдвае сродкі”, згодна з якім нібыта можна карыстацца злом і грахом, каб дасягнуць “найвышэйшых мэтаў”, але гэта, безумоўна, няпраўда: спосаб дзеяння заўсёды павінен быць згодны з Божымі запаведзямі). Як тлумачыць далей наш тэкст, “чалавек павінен у той меры карыстацца ўсім створаным, у якой яно дапамагае яму ў дасягненні мэты, і ў той меры павінен пазбывацца яго, у якой яно ў дасягненні мэты яму перашкаджае”. Тут знаходзіцца крытэрый, паводле якога ў святле веры мы глядзім на ўсе матэрыяльныя даброты, што нас акружаюць і якімі валодаем ці імкнёмся завалодаць, на нашыя таленты, здольнасці і ўменні, на адносіны з іншымі, нашыя звычкі і г.д.: ці гэта дапамагае мне рухацца ў бок маёй мэты ў Богу?

“Бясстраснасць” – унутраная свабода адносна створаных рэчаў.

У хрысціянскай духоўнай традыцыі існуе адно паняцце, якое дапаможа заглыбіцца ў нашу тэму. Гаворка пра “бясстраснасць” (на лацінскай мове indifferentia), якая часам няправільна разумеецца як халодная “абыякавасць” ці “раўнадушнасць” да ўсяго. Паводле іншага, не зусім правільнага разумення, названая якасць – ідэал для тых, хто адмовіўся ад гэтага свету, уступаючы на шлях манаскага жыцця. Насамрэч бясстраснасць – гэта цнота, якая дазваляе ў правільным святле ўспрымаць усе Божыя дары, дадзеныя нам у жыцці, не адмаўляючы іх добрых якасцей, але і не дазваляючы, каб яны станавіліся перашкодай на нашым шляху да Бога. Інакш кажучы, гэта цнота сапраўднай унутранай свабоды адносна ўсіх створаных рэчаў: яна дазваляе мне карыстацца ці, наадварот, устрымлівацца ад рэчаў, магчымасцяў, адносінаў у той меры, у якой яны служаць майму прызначэнню ў Богу ці яму перашкаджаюць.

Напрыклад, амаль у кожнага сёння ёсць смартфон: гэта выдатны сродак камунікацыі і крыніца самай рознай інфармацыі. Але ўсе мы, напэўна, сутыкаліся з сітуацыяй, калі смартфон забірае занадта шмат часу, а занураючыся ў паток (ці “стужку”) навінаў, мы застаёмся з пачуццём пустаты ці непакою. Альбо калі гаворка пра нашыя здольнасці і таленты: часам вельмі хочацца паказаць свой розум ці ўменне, але ці ў засяроджанасці на сабе такім чынам мы не перашкаджаем іншай асобе праявіць сябе, дайсці да чагосьці самастойна? Але можа быць і наадварот: фальшывая пакора (ці элементарная лянота) змушае нас “не высоўвацца” тады, калі трэба прымяніць свае здольнасці дзеля дабра агульнага ці канкрэтных людзей.

Унутраная свабода, якая дазваляе нам з мудрасцю і любоўю выкарыстоўваць сродкі, дадзеныя нам Богам, – гэта дар, да якога варта імкнуцца і прасіць аб ім Духа Святога. Вялікі пост – асаблівая магчымасць, каб практыкавацца ў гэтай цноце, шчыра гледзячы на тыя сферы нашага жыцця, дзе мы яшчэ несвабодныя, дзе маем патрэбу ў раўнавазе адносна карыстання створанымі дабротамі. Гаворка не проста пра сілу волі і дысцыпліну (хоць яны – выдатныя сродкі ў гэтай справе), але пра паслухмянасць Божаму Духу, Які жадае прывесці нас да поўнай свабоды ў Хрысце. Пан Езус, Умілаваны Айца, Які выбірае служыць нам, каго палюбіў да канца, – вось узор дасканалай свабоды.

Біблійная традыцыя пакінула нам вымоўны вобраз – напамін пра неабходнасць задаваць сабе пытанне наконт сутнасці таго, што перад маімі вачыма альбо ў маіх думках і намерах. Калі ізраільцяне ў пустыні ўбачылі хлеб, спасланы ім Богам з неба, яны пыталіся: “Што гэта?” (па-габрэйску “man hu”). Слова “манна” захавала ў сабе гэтае пытанне: “што гэта?” Яно служыць нам запрашэннем распазнаваць, якім чынам тое, што мне спаслана Нябесным Айцом, можа паслужыць на маім шляху да Яго. Нават спакуса ў гэтай перспектыве становіцца выпрабаваннем, пераадольваючы якое я станаўлюся духоўна мацнейшым і набліжаюся да Бога.

Айцец Віктар Жук SJ