[1]Евангелле Лк 13, 22–30
У той час:
Накіроўваючыся ў Ерузалем, Езус праходзіў праз гарады і вёскі і навучаў.
І нехта сказаў Яму: Пане, няўжо мала тых, хто будзе збаўлены?
Ён жа сказаў ім: Імкніцеся прайсці праз вузкую браму, бо, кажу вам, многія будуць спрабаваць увайсці, але не змогуць.
Калі гаспадар дому ўстане і зачыніць дзверы, тады вы, стоячы па-за домам, пачнеце стукаць у дзверы і казаць: Пане, адчыні нам. Але Ён скажа ў адказ: Не ведаю вас, адкуль вы.
І пачнеце казаць: Мы елі і пілі перад Табою, і на вуліцах нашых навучаў Ты. Але Ён скажа вам: Не ведаю вас, адкуль вы; адыдзіце ад Мяне ўсе, хто чыніць несправядлівасць.
Там будзе плач і скрыгатанне зубоў, калі ўбачыце Абрагама, Ісаака і Якуба, і ўсіх прарокаў у Валадарстве Божым, а сябе – выкінутых вон. І прыйдуць з усходу і з захаду, з поўначы і з поўдня, і сядуць за стол у Валадарстве Божым. І вось будуць апошнія, якія стануць першымі, і будуць першыя, якія стануць апошнімі.
Ёсць у сучасным свеце дзіўная паралель з біблійнымі часамі: мы зноў жывём у эпоху пытанняў аб колькасці тых, хто будзе збаўлены. Праўда, фармулюем іх інакш. «Колькі лайкаў трэба для шчасця?» — пытаецца падлетак. «Колькі чалавек павінна прыйсці на мерапрыемства, каб яно лічылася паспяховым?» — раздзіраецца арганізатар. «Колькі падпісчыкаў робіць блогера ўплывовым?» — разважае інфлюенсар.
Пытанне засталося тое ж, што і ў безыменнага суразмоўцы Хрыста: «Пане, няўжо мала тых, хто будзе збаўлены?» Толькі цяпер мы пытаемся не пра збаўленне душы, а пра сацыяльнае прызнанне, поспех, прыналежнасць да правільнага кола.
Геаметрыя выключэння
Борхес у сваіх лабірынтах ствараў прасторы, дзе заблукаць было лягчэй, чым знайсці выхад. Кафка напаўняў свае творы дзвярыма, якія адчыняліся толькі для абраных. Але найбольш пранізлівы вобраз, самую пранізлівую выяву выключэння стварыў, мабыць, Сартр у творы «За зачыненымі дзвярыма»: пекла — гэта іншыя, ад якіх нельга схавацца і з якімі нельга па-сапраўднаму сустрэцца.
Сучаснасць вынайшла сваю геаметрыю выключэння. Алгарытмы сацыяльных сетак ствараюць паралельныя сусветы, дзе мы бачым толькі сабе падобных. Сістэма рэйтынгаў і лайкаў ператварае чалавечае зносіны ў дарвінаўскую барацьбу за ўвагу. VIP-залы, бізнес-класы, зачыненыя клубы фізічна ўвасабляюць старажытную мару пра прывілеяванае месца.
Мы жывём у свеце, дзе геаграфія збаўлення вызначаецца паштовым індэксам, нумарам банкаўскай карты і колькасцю падпісчыкаў. І раптам — голас з I стагоддзя: «І прыйдуць з усходу і з захаду, з поўначы і з поўдня, і сядуць за стол у Валадарстве Божым».
Парадокс вузкай брамы і шырокага стала
Евангеліст Лука — адзіны, хто захаваў нам гэты вобраз касмічнага застолля. Мацвей кажа пра «многіх», якія прыйдуць з усходу і захаду, але толькі Лука дадае поўнач і поўдзень, замыкаючы геаграфічнае кола. Гэта не выпадковасць — лекар і спадарожнік Паўла ведаў кошт універсальнасці Добрай Навіны.
«Імкніцеся прайсці праз вузкую браму», — кажа Хрыстус. І тут жа: стол, за якім збяруцца людзі з усіх канцоў свету. Вузкая брама і шырокі стол — гэта не супярэчнасць, гэта парадокс міласэрнасці. Брама вузкая не таму, што Бог скупы на прабачэнне, а таму што шырокі шлях вядзе да цеснаты эгаізму, а вузкі — да прасторы любові.
Дантэ разумеў гэта інтуітыўна. У яго «Камедыі» шлях уверх становіцца ўсё лягчэй з кожным колам раю, а ў пекле, наадварот, кожнае кола — усё цесней папярэдняга. Грэх замыкае нас у сабе, а ласка адкрывае да іншых.
Стол як рэвалюцыя
Вобраз стала ў вуснах Хрыста — гэта ціхая рэвалюцыя. У антычным свеце месца за сталом строга адпавядала сацыяльнай іерархіі. Рымскія triclinium мелі выразны падзел на locus consularis (ганаровае месца), locus medius і imus (ніжэйшыя месцы). Юдэйскія гасціны таксама ведалі сваю геаграфію годнасці.
І вось Той, Хто на Апошняй вячэры памые ногі вучням, кажа пра стол, дзе «будуць апошнія першымі, і першыя апошнімі». Гэта не проста перастаноўка месцаў — гэта адмена самой логікі першынства.
Талстой у «Вайне і міры» майстэрска паказаў, як за сямейным сталом Растовых адбываецца сапраўднае жыццё — не ў парадных залах, а ў кухні, дзе ўсе роўныя перад простай чалавечай радасцю зносін. Растоўскі стол — правобраз евангельскага: там усім хапае месца і ўсіх прымаюць як родных.
Эўхарыстычная геаграфія
Кожную нядзелю ў каталіцкіх касцёлах па ўсім свеце адбываецца тое, пра што казаў Хрыстус. За алтаром-сталом збіраюцца людзі сапраўды «з усходу і захаду, поўначы і поўдня». У адной рымскай парафіі можна сустрэць філіпінскіх работніц і амерыканскіх дыпламатаў, польскіх студэнтаў і сенегальскіх мігрантаў.
Эўхарыстыя — гэта геаграфія збаўлення ў дзеянні. Тут няма першага і бізнес-класа. Усе атрымліваюць таго ж Хрыста, незалежна ад памеру ахвяравання ці сацыяльнага статусу.
Сучасныя брамнікі
«Не ведаю вас, адкуль вы», — чуюць тыя, хто лічыў сябе інсайдэрамі. Яны елі і пілі перад Ім, на іх вуліцах Ён вучыў. Блізкасць фізічная, але не сардэчная. Знаёмства знешняе, а не ўнутранае.
Колькі сёння такіх «брамнікаў» — тых, хто вырашае, хто варты ўвайсці ў нашы колы, хто заслугоўвае нашай увагі, хто «свой», а хто «чужы»? Адміністратары чатаў, якія адсейваюць «неадпаведных». HR-менеджары, якія фільтруюць рэзюмэ паводле алгарытмаў. Мадэратары форумаў, якія вырашаюць, чый голас заслугоўвае быць пачутым.
Нам трэба пільнавацца, каб самім не стаць брамнікамі Валадарства. Каб нашыя парафіі, нашыя каталіцкія супольнасці не ператварыліся ў зачыненыя клубы для «правільна веруючых».
Стол з пустым крэслам
У габрэйскай традыцыі на пасхальным сэдэры пакідаюць пустое крэсла для прарока Іллі. У польскіх дамах на Вігілію Божага Нараджэння накрываюць дадатковае месца для нечаканага госця. Гэтыя пустыя месцы — сімвал надзеі і гатоўнасці да сустрэчы.
За нашым эўхарыстычным сталом таксама заўсёды ёсць пустыя месцы. Для марнатраўнага сына, які яшчэ не рашыўся вярнуцца. Для таго, хто сумняецца, лічыць сябе нявартым. Для таго, хто шукае, але яшчэ не ведає, што менавіта шукае.
Пытанне нядзельнага Евангелля застаецца адкрытым: «няўжо мала тых, хто будзе збаўлены?» Хрыстус не дае статыстыкі. Замест гэтага Ён малюе вобраз: стол, за якім месца хопіць усім, але да якога трэба ўвайсці праз вузкую браму пакоры, пакаяння і любові.
Геаграфія збаўлення напісана не на картах навігатара, а ў чалавечых сэрцах. І каардынаты ў яе асаблівыя: «з усходу і захаду, поўначы і поўдня» — гэта значыць адусюль, дзе жыве чалавек, гатовы сказаць «так» любові.
Што ж тычыцца пустога крэсла… яно чакае. Магчыма, менавіта Вас.
Разважанне падрыхтаваў а. Міхаіл Ткаліч SJ