[1]Евангелле Ян 15, 1–8
У той час:
Езус сказаў сваім вучням: Я — сапраўдная вінаградная лаза, а Айцец Мой — вінаградар. Кожную галінку ўва Мне, якая не прыносіць плоду, Ён адразае, і кожную, якая дае плод, ён ачышчае, каб давала яшчэ больш пладоў. Вы ўжо чыстыя дзякуючы слову, якое Я сказаў вам. Заставайцеся ўва Мне, а Я ў вас. Як галінка не можа прынесці плоду сама з сябе, калі не застанецца ў вінаграднай лазе, так і вы, калі не будзеце ўва Мне.
Я — вінаградная лаза, вы — галіны. Хто застаецца ўва Мне, а Я ў ім, той прыносіць багаты плён, бо без Мяне нічога не можаце зрабіць. Хто не застаецца ўва Мне, будзе выкінуты вон, як галіна, і засохне. І збіраюць іх, і кідаюць у агонь, і яна згарае. Калі будзеце ўва Мне і словы Мае ў вас будуць, прасіце, чаго захочаце, і станецца вам. Гэтым уславіцца Айцец Мой, калі вы прынясеце багаты плён і станеце Маімі вучнямі.
У цэнтры сённяшняга літургічнага святкавання — постаць святой Брыгіты, законніцы і апякункі Еўропы, чыё жыццё з’яўляецца яркім прыкладам непахіснай веры і глыбокай сувязі з Хрыстом. Яе духоўны шлях, пазначаны містычнымі візіямі і поўнай адданасцю Божай волі, указвае нам на фундаментальную праўду аб нашай залежнасці ад Пана. Евангельскі ўрывак пра вінаградную лазу і галінкі ў гэты дзень асабліва глыбока адгукаецца ў кантэксце жыцця святой Брыгіты, якая паказала, што сапраўдная плённасць магчыма толькі ў трыванні ў Хрысце, крыніцы ўсяго жыцця.
Святая Брыгіта нарадзілася ў 1303 годзе непадалёк ад Упсалы, у Швецыі, у пабожнай сям’і, вядомай сваёй глыбокай рэлігійнасцю і адданасцю Касцёлу. Ужо ў дзяцінстве ў яе былі візіі, у якіх яна сузірала ўкрыжаванага Хрыста. Гэты вопыт глыбока паўплываў на яе жыццё і фарміраваў яе духоўны шлях, сведчачы аб яе выключнай блізкасці да Бога. Ва ўзросце трынаццаці гадоў Брыгіта выйшла замуж за Ульфа Гудмарсана, шляхетнага чалавека, які займаў высокае становішча пры двары караля Магнуса Эрыксана. У іх нарадзілася восем дзяцей, сярод якіх была святая Кацярына Шведская, якая таксама стала прыкладам святасці і пабожнасці. Сужэнства Брыгіты і Ульфа было шчаслівым і гарманічным; яны разам вялі пабожнае жыццё, падтрымліваючы адзін аднаго ў духоўным развіцці і дабрачыннасці. Яны разам наведвалі святыя месцы і займаліся справамі міласэрнасці, дэманструючы сапраўдную хрысціянскую любоў у сям’і. Гэтае сямейнае жыццё было падмуркам для яе будучага служэння, паказваючы, што святасць дасягаецца не толькі ў кляштарных сценах, але і ў свецкім пакліканні, калі яно прасякнута верай і любоўю.
Пасля пілігрымкі ў Сант’яга-дэ-Кампастэла, дзе яны з мужам наведалі магілу святога Якуба, Ульф вырашыў уступіць у кляштар, прысвяціўшы сябе малітве і духоўным разважанням. Брыгіта падтрымлівала яго ў гэтым рашэнні, і пасля яго смерці яна таксама вырашыла цалкам прысвяціць сябе Богу, прыняўшы манаскі лад жыцця, хоць і не ўступаючы ў кляштар у звычайным сэнсе. У гэты перыяд яна мела багатае духоўнае жыццё, поўнае містычных бачанняў, у якіх яна размаўляла з Хрыстом і святымі. Гэтыя візіі аказвалі глыбокі ўплыў на яе духоўныя перажыванні і накіроўвалі яе ўчынкі, даючы ёй натхненне для далейшага служэння. Яе адмова ад свецкага жыцця пасля смерці мужа была не проста актам адрачэння, а глыбокім паглыбленнем у таямніцу Божай волі, што пацвердзіла яе здольнасць слухаць і адгукацца на Божы заклік у самых розных жыццёвых абставінах.
Брыгіта атрымала ў падарунак ад караля Магнуса надзел зямлі, на якім яна заснавала кляштар для новага закону — брыгітак, вядомы як Ордэн Найсвяцейшага Збаўцы. Гэты кляштар, размешчаны ў Вадстэне, стаў цэнтрам духоўнасці і рэлігійнага жыцця для шматлікіх манахінь, а таксама для мужчынскіх манаскіх супольнасцяў. Правілы жыцця ў кляштары, якія напісала Брыгіта пад натхненнем Божым, былі заснаваныя на прынцыпах малітвы і працы. У 1370 годзе, праз дваццаць гадоў пасля заснавання, закон быў зацверджаны Папам Урбанам V і існуе да сённяшняга часу. Брыгіта стала адной з самых вядомых і ўплывовых рэлігійных дзеячак свайго часу, якая мела вялікі ўплыў на духоўнае жыццё Касцёла і на яго рэформы. Яе прароцкія пасланні былі адрасаваны каралям, Папам і высокапастаўленым асобам, заклікаючы да пакаяння і аднаўлення Касцёла. Гэта паказвае, што сапраўдная духоўнасць заўсёды скіравана на перамяненне не толькі асабістага жыцця, але і жыцця Касцёла і грамадства.
Брыгіта была вядомая сваёй грамадскай і дабрачыннай дзейнасцю. Яна падтрымлівала бедных і хворых, адкрывала бальніцы і школы для дзяцей. Яе духоўныя парады і настаўленні былі запатрабаваны многімі людзьмі, уключаючы караля і высокапастаўленых асоб, што сведчыць пра яе аўтарытэт і мудрасць. Яе аўтарытэт і ўплыў распаўсюджваліся не толькі ў Швецыі, але і за яе межамі. Яна з’яўлялася моцным голасам у абароне праўды і справядлівасці, асабліва ў перыяд Авіньёнскага палону Папаў. Яе гатоўнасць выступаць супраць несправядлівасці і заклікаць да духоўнага адраджэння з’яўляецца прыкладам таго, як вера павінна праяўляцца ў актыўным удзеле ў жыцці свету.
У 1349 годзе Брыгіта выправілася ў Рым, дзе пражыла астатнюю частку свайго жыцця. Яна актыўна ўдзельнічала ў рэлігійным жыцці горада, выступала за рэформу Касцёла і заклікала Папаў вярнуцца ў Рым з Авіньёна, што з’яўлялася адной з яе галоўных місій. Яе бачанні і духоўныя перажыванні былі запісаны і распаўсюджаны па ўсім свеце, аказаўшы значны ўплыў на духоўнасць свайго часу. Гэтае пакліканне да аднаўлення Касцёла, асабліва ў часы крызісу, падкрэслівае яе прароцкую ролю і мужнасць у служэнні Божай праўдзе. Яна разумела, што вяртанне Папы ў Рым — гэта не толькі палітычнае, але і глыбока духоўнае пытанне, якое сімвалізавала адзінства і цэласнасць Касцёла.
Брыгіта памерла ў Рыме 23 ліпеня 1373 года адразу пасля пілігрымкі ў Святую зямлю, якая была вянцом яе зямнога служэння. Яе смерць была вялікай стратай для ўсіх, хто ведаў яе і шанаваў яе духоўнасць і адданасць Богу. Яна была пахавана ў кляштары ў Вадстэне, дзе яе магіла стала месцам паломніцтва для шматлікіх вернікаў. Святы Ян Павел II у 1999 годзе абвясціў Брыгіту апякункай Еўропы. Гэтае рашэнне падкрэсліла яе важнасць для хрысціянскай спадчыны кантынента і яе ролю ў аднаўленні духоўнага жыцця. Яе жыццё і дзейнасць з’яўляюцца сведчаннем велізарнай сілы веры і адданасці Божай волі. Яе духоўныя бачанні, яе адданасць Богу і яе ўчынкі зрабілі яе ўзорам для ўсіх вернікаў. Святая Брыгіта працягвае з’яўляцца крыніцай натхнення і прыкладам для ўсіх, хто імкнецца да святасці і духоўнага ўзрастання. Жыццё святой Брыгіты з’яўляецца сведчаннем велізарнай сілы веры і адданасці Божай волі. Яе духоўныя бачанні, яе адданасць Богу і яе ўчынкі зрабілі яе ўзорам для ўсіх вернікаў. Яе спадчына жыве ў дзеяннях і настаўленнях манахінь-брыгітак, якія працягваюць распаўсюджваць яе духоўную спадчыну і ідэалы на працягу стагоддзяў.
Евангельскі ўрывак сённяшняга дня пачынаецца з магутнага і глыбокага вобраза, які Езус выкарыстоўвае для апісання сваёй сувязі з вернікамі: «Я — сапраўдная вінаградная лаза, а Айцец Мой — вінаградар» (Ян 15, 1). Гэты вобраз мае глыбокія карані ў старазапаветнай традыцыі, дзе Ізраэль часта параўноўваўся з вінаграднікам Божым (пар. Іс 5, 1-7; Пс 80, 9-17). Аднак Езус удакладняе гэтую метафару, называючы сябе «сапраўднай вінаграднай лазой» (грэц. ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή — hē ampelos hē alēthinē), тым самым падкрэсліваючы, што ён з’яўляецца рэалізацыяй і выкананнем усіх абяцанняў, дадзеных Ізраэлю. Айцец, як вінаградар, клапоціцца пра свой вінаграднік, імкнучыся да ягонага росквіту і плённасці. Гэта сімвалізуе актыўную і клапатлівую ролю Бога ў жыцці кожнага чалавека, ягонае жаданне бачыць нас плённымі і багатымі духам. У гэтым вобразе мы бачым не толькі Божую любоў, але і Ягоны суверэнітэт над сваім тварэннем, Яго непахісную волю да дабра.
Далей Езус тлумачыць ролю Айца як вінаградара ў адносінах да галінак: «Кожную галінку ўва Мне, якая не прыносіць плоду, Ён адразае, і кожную, якая дае плод, ён ачышчае, каб давала яшчэ больш пладоў» (Ян 15, 2). Гэтыя словы могуць здацца жорсткімі, але яны адлюстроўваюць Божую любоў і Ягоную мэту: каб мы прыносілі як мага больш плёну. «Адразанне» (грэц. αἴρει — airei) неплённых галінак сімвалізуе адлучэнне ад Хрыста праз грэх або адмову ад Ягонага навучання. Гэта не акт помсты, а вынік адмаўлення ад сувязі з крыніцай жыцця. «Ачышчэнне» (грэц. καθαίρει — kathairei) плённых галінак азначае выпрабаванні, цяжкасці і духоўныя дысцыпліны, якія Бог дапускае ў нашым жыцці, каб мы ўзрасталі ў святасці і прыносілі яшчэ большы плён. Гэты працэс патрабуе пакорнасці і даверу, бо толькі так мы можам дазволіць Богу дзейнічаць у нас, абрэзваючы лішняе і ўмацоўваючы сапраўдны плён.
Асабліва важнай з’яўляецца навука Езуса аб неабходнасці заставацца ў Ім: «Вы ўжо чыстыя дзякуючы слову, якое Я сказаў вам. Заставайцеся ўва Мне, а Я ў вас. Як галінка не можа прынесці плоду сама з сябе, калі не застанецца ў вінаграднай лазе, так і вы, калі не будзеце ўва Мне» (Ян 15, 3-4). Гэтыя словы падкрэсліваюць фундаментальную залежнасць галінак ад вінаграднай лазы, а значыць, нашу залежнасць ад Хрыста. «Чысціня» (грэц. καθαροί — katharoi) вучняў дзякуючы слову Езуса паказвае на тое, што мы ўжо атрымалі ласку, але гэтая ласка патрабуе нашага актыўнага ўдзелу — заставацца ў Хрысце. Без гэтай жыццёвай сувязі, без Ягонай ласкі, мы не можам зрабіць нічога духоўна каштоўнага. Гэта заклік да пастаяннай малітвы, да ўвагі да Божага слова і да ўдзелу ў сакрамэнтах, асабліва ў Эўхарыстыі, якая з’яўляецца крыніцай нашага жыцця ў Хрысце. Трыванне ў Хрысце (грэц. μείνατε ἐν ἐμοί — meinate en emoi) — гэта не статычны стан, а дынамічны працэс пастаяннага паглыблення сувязі.
Езус яшчэ раз падкрэслівае гэтую праўду, каб яна была ясна зразуметая: «Я — вінаградная лаза, вы — галіны. Хто застаецца ўва Мне, а Я ў ім, той прыносіць багаты плён, бо без Мяне нічога не можаце зрабіць. Хто не застаецца ўва Мне, будзе выкінуты вон, як галіна, і засохне. І збіраюць іх, і кідаюць у агонь, і яна згарае» (Ян 15, 5-6). Гэтыя словы пацвярджаюць, што плённасць — гэта натуральны вынік нашай сувязі з Хрыстом. Без Яго мы бездапаможныя. Наступствы адлучэння ад лазы радыкальныя — духоўная смерць і вечнае асуджэнне. Гэта сур’ёзнае папярэджанне для ўсіх, хто магчыма, грэбуе сваёй сувяззю з Хрыстом, падкрэсліваючы важнасць пастаяннага трывання ў Ім. Гэта не пагроза, а яскравае папярэджанне пра наступствы свабоднага выбару, які вядзе да адлучэння ад крыніцы жыцця.
Абяцанне, звязанае з трываннем у Хрысце і Ягоным слове, яшчэ больш падкрэслівае важнасць гэтай сувязі: «Калі будзеце ўва Мне і словы Мае ў вас будуць, прасіце, чаго захочаце, і станецца вам. Гэтым уславіцца Айцец Мой, калі вы прынясеце багаты плён і станеце Маімі вучнямі» (Ян 15, 7-8). Гэта не проста абяцанне выканання жаданняў, а заклік да малітвы, якая адпавядае Божай волі. Калі мы застаёмся ў Хрысце, а Ягонае слова — у нас, нашыя жаданні пераўтвараюцца, супадаючы з Божымі намерамі. Плённасць у жыцці верніка — гэта не толькі ягонае асабістае дасягненне, але і праслаўленне Айца. Гэта паказвае, што нашае духоўнае жыццё мае сэнс не толькі для нас саміх, але і для Божай хвалы, якая адкрываецца праз любоў і служэнне.
Святая Брыгіта Шведская, памяць якой мы ўшаноўваем сёння, з’яўляецца выдатным прыкладам чалавека, які рэалізаваў навуку Езуса пра вінаградную лазу і галінкі. Яна была маці шматдзетнай сям’і, якая пасля смерці мужа цалкам прысвяціла сябе Богу. Яе жыццё, напоўненае малітвай, пакаяннем і служэннем, было сапраўдным сведчаннем трывання ў Хрысце. Яе містычныя перажыванні і аб’яўленні, вядомыя як Revelationes Caelestes (лац. Нябесныя Аб’яўленні), былі плёнам яе глыбокай сувязі з Панам. Яна заставалася ў Хрысце, і Ён у ёй, што дазволіла ёй прынесці багаты плён — заснаваць Ордэн Найсвяцейшага Збаўцы, які аказаў значны ўплыў на духоўнае жыццё Еўропы. Яе пакліканне законніцы і яе дзейнасць у рэфармаванні Касцёла сведчаць аб тым, як плённым можа быць жыццё, цалкам аддадзенае Богу. Яе постаць нагадвае, што сапраўдная плённасць вынікае з унутранага перамянення, выкліканага Божай ласкай.
Святая Брыгіта не толькі клапацілася пра сваю духоўную плённасць, але і актыўна ўдзельнічала ў жыцці Касцёла і грамадства. Яна не баялася выказваць свае думкі і заклікаць да рэформаў, што паказвае на яе мужнасць і адвагу, якія нарадзіліся з яе сувязі з Хрыстом. Яна стала адной з апякунак Еўропы, бо сваёй дзейнасцю і малітвай спрыяла адзінству і духоўнаму росту кантынента. Яе прыклад падкрэслівае, што быць «галінкай» у Хрысце азначае не пасіўнасць, а актыўнае служэнне, якое перамяняе свет вакол нас. У гэтым заключаецца і глыбокі сэнс яе тытула апякункі — яна не проста малілася за Еўропу, але і дзейнічала дзеля яе духоўнага аздараўлення, зыходзячы з глыбокай веры і адвагі.
Сённяшняе Евангелле, у святле жыцця святой Брыгіты, нагадвае нам пра найважнейшую праўду нашага хрысціянскага існавання: без Хрыста мы нічога не можам зрабіць. Нашае жыццё набывае сапраўдны сэнс і плённасць толькі тады, калі мы трываем у Ім, як галінка ў вінаграднай лазе. Няхай жа мы, падобна святой Брыгіце, будзем імкнуцца да глыбокай сувязі з Панам праз малітву, сакрамэнты і паслухмянасць Ягонаму слову. Няхай нашае сэрца будзе адкрытым для Ягонай ачышчальнай ласкі, якая дазваляе нам прынесці багаты плён, сведчачы пра Хрыста ў кожным дні свайго жыцця, каб уславіўся Айцец і свет адчуў сапраўдную любоў і надзею.
Разважанне падрыхтаваў кс. канонік Сяргей Сурыновіч