Беларусь на фотаздымках з архіва езуітаў у Кракаве

У гэтым артыкуле прапануем вам пазнаёміцца з чарговым блокам візуальных крыніц. У мінулым гістарычным матэрыяле ^[2] мы публікавалі фотаздымкі Пінска і Піншчыны з фотальбома, які належаў кс. Вернэру, каторы вучыўся і працаваў у Пінску. Сёння пашырым геаграфію і прадставім чытачам фотакарткі з розных куточкаў Беларусі.

Фотаздымкі, якія мы прапануем вашай увазе, знаходзяцца ў архіве езуітаў у Кракаве. Храналогія фотаздымкаў, якія датычаць Беларусі, – ХХ ст. Лакалізацыя здымкаў у архіве езуітаў абумоўлена тым, што ў міжваенны перыяд (1921-1939 гг.) езуіты пасля 100-гадовага перапынку вярнуліся на беларускія землі і распачалі працу ў некаторых касцёлах, якія раней належалі ордэну. У пасляваенны перыяд на тэрыторыі Беларусі працаваў толькі адзін езуіт – кс. Юзаф Марсангер, фотаздымкі якога таксама прысутнічаюць у калекцыі.

Агулам фотакарткі, на якіх адлюстраваныя беларускія землі, можна падзяліць на некалькі груп у залежнасці ад аб’ектаў, каторыя яны адлюстроўваюць: партрэты, душпастырства, пейзажы (архітэктура).

Партрэты – перадусім гэта калектыўныя фотаздымкі (напрыклад, насельнікаў таго ці іншага дома, вучняў езуіцкіх школ альбо школ сясцёр-місіянерак). Тут асаблівую цікавасць уяўляе здымак, дзе Пінскі калегіум езуітаў наведвае біскуп Баляслаў Слосканс. Біскуп Баляслаў Слосканс (19.08.1893-18.04.1981) у 1925 г. працаваў у віцебскім касцёле св. Барбары. У 1926 г. быў прызначаны Апостальскім адміністратарам Мінскай і Магілёўскай дыяцэзій. У 1927 г. яго арыштавалі. Тры гады адбываў пакаранне на Салаўках. Пасля вызвалення вярнуўся ў Магілёў, дзе ў лістападзе 1930 г. быў арыштаваны зноў. Яго змаглі вызваліць у 1933 г. у межах абмену палітычнымі закладнікамі паміж СССР і Латвіяй.

Наступныя дзесяць гадоў біскуп жыў і працаваў у Латвіі, а ў 1944 г. эміграваў у Бельгію. У 1952 г. быў прызначаны таксама і Апостальскім візітатарам для беларусаў, якія пражывалі ў замежжы (у Заходняй Еўропе). Ёсць звесткі, што біскуп добра валодаў беларускай мовай. Здымак, на якім адлюстраваны біскуп Слосканс і пінскія езуіты, датуецца 1934 годам, то бок зроблены літаральна праз год пасля вызвалення біскупа з лагераў.

Вельмі цікавым з’яўляецца і фотаздымак святароў на ўрачыстасці св. Андрэя Баболі ў Полацку. Адбылася яна, як і сведчыць надпіс на здымку, першы раз пасля доўгага перапынку 23 мая 1908 г. Культ св. Андрэя Баболі быў вельмі пашыраны ў Беларусі, аднак у Расійскай імперыі не надта прыхільна ставіліся да традыцыі шанавання святога, які быў вядомы перадусім сваёй місійнай дзейнасцю, у тым ліку сярод праваслаўных, за што яго называлі Апосталам Палесся. Загінуў мучаніцкай смерцю: забіты казакамі падчас паўстання Багдана Хмяльніцкага ў 1657 г. у Янаве (на Палессі). Аднавіць традыцыю шанавання святога дазволіў т.зв. “указ аб верацярпімасці” 1905 г.

З 1908 г. фэсты ў дзень памяці св. Андрэя Баболі аднавіліся, аднак працягваліся нядоўга. У сувязі са зменай улады ўжо ў 1922 г. мошчы былі забраныя з полацкага касцёла савецкімі ўладамі па заяве “группы красноармейцев караульного батальона”. У 1923 г. два езуіты, прадстаўнікі папскай камісіі, змаглі вывезці рэліквіі з Савецкага Саюза ў Рым, а пасля – у Варшаву, дзе яны і знаходзяцца да сённяшнага дня. На згаданай урачыстасці 23 мая 1908 г. казанне прамаўляў езуіт кс. Ян Урбан (1874-1940) –гісторык касцёла, вядомы ўніяцкі і экуменічны дзеяч.

Індывідыальныя фотаздымкі. Да іх належаць, напрыклад, здымкі адзінага езуіта, які працаваў у БССР (у в. Краснае, в. Солы) пасля вайны – а. Юзафа Марсангера.

Несумненную цікавасць уяўляе і фотаздымак, на якім адлюстраваны езуіт а. Фелікс Вярцінскі, каторага часам называюць сузаснавальнікам Кангрэгацыі місіянерак святой Сям’і. Айцец Фелікс Вярцінскі (1858-1940) – езуіт, вельмі таленавіты, ведаў 12 моў, добра ведаў гісторыю і традыцыю езуітаў у Беларусі. У 1903-1011 гг. працаваў у розных частках Расійскай імперыі, у склад якой уваходзілі тады і беларускія землі. Менавіта ён у 1905 г. прыехаў у Магілёў да супольнасці сясцёр-місіянерак, якая толькі фарміравалася, і правёў рэкалекцыі для Б. Лямэнт, Л. Гурчынскай і Л. Чэхоўскай. Менавіта кс. Вярцінскаму апавядалі пра свае планы Б. Лямэнт і будучыя сёстры. Вынікам рэкалекцый стала ідэя кс. Вярцінскага пра стварэнне тайнай кангрэгацыі. Ён як апостальскі місіянер меў права такую кангрэгацыю заснаваць.

Пасля рэкалекцый айцец яшчэ на некаторы час затрымаўся ў Магілёве, і разам з Баляславай Лямэнт распрацаваў праект канстытуцыі, абапіраючыся на канстытуцыі ордэна езуітаў. Разам была абраная і назва для новай супольнасці – “Таварыства св. Сям’і” (у 1923 г. змененая на “Місіянеркі св. Сям’і”). Калі постаць Баляславы Лямэнт добра вядомая, то кс. Вярцінскі часта застаецца ў цені. Фотаздымкі гэтага святара – добрая нагода ўзгадаць і яго дзейнасць у справе заснавання адной з кангрэгацый.

Душпастырства. Гэтая група фотаздымкаў цесна звязаная з папярэдняй, з патрэтамі (у т.л. калектыўнымі). Тут у асноўным адлюстраваная дзейнасць руху Эўхарыстычнай Круцыяты. Рух Эўхарыстычнай Круцыяты быў заснаваны ў 1914 г. езуітам а. Бесье, а зацверджаны Папам Рымскім Бэнэдыктам XV у 1921 г. У 1932 г. Папа Рымскі Пій ХІ надаў яму статус галоўнай арганізацыі Апостальства Малітвы. Пасля гэтага рух пачаў хутка распаўсюджвацца як колькасна, так і тэрытарыяльна. У Польшчы (і на заходнебеларускіх землях, якія ў 1921-1939гг. уваходзілі ў яе склад) арганізацыя распаўсюдзілася дзякуючы намаганням Уршулі Ледухоўскай і сясцёр-уршулянак, якія пры сваіх кляштарах пачалі арганізоўваць гэтая таварыствы. У 1927 г. дырэктарам руху ў Польшчы быў прызначаны езуіт а. Юзаф Бок. Гэтым тлумачыцца наяўнасць вялікай колькасці фотаздымкаў удзельнікаў руху Эўхарыстычнай Круцыяты ў архіве езуітаў. У тым ліку гэта і суполкі на беларускіх землях – Ілья, Альберцін, Шчучын, Друя і іншыя мясцовасці.

Езуіты ўсходняга абраду. Альберцін. Вельмі важны блок фотаздымкаў, які адлюстроўвае адну з найбольш цікавых з’яў у міжваеннай канфесійнай гісторыі Беларусі, – адраджэнне ідэй уніі і ролі ў гэтым працэсе ордэна езуітаў. На здымках гэтай групы прадстаўляленыя як агульны від калегіума ў Альберціне, так і яго жыхары.

Архітэктура. Такіх фотаздымкаў дастаткова шмат. Гэтым разам было вырашана не акцэнтаваць увагу на дадзенай групе, а апублікаваць тыя, якія паказваюць страчаныя помнікі і традыцыі. Публікуюцца таксама фотаздымкі адроджаных традыцый, як, напрыклад, працэсіі ў мядзельскай Кальварыі.

Падрыхтавала Раіса Зянюк